1. УМУМИЙ ҚАРАШ

Эски Аҳднинг муаллифи ким? Аксарият кишилар бу саволга жавоб сифатида қўлларидаги Муқаддас Китобларининг "Кириш қисм"ида берилган маълумотларни такрорлайдилар; яъни, бу китобнинг Руҳул қуддус томонидан илҳомга мазҳар бўлган инсонларнинг қўли билан ёзилган бўлиши билан бирга, айни пайтда унинг ҳақиқий муаллифи Тангри эканлигини айтадилар.
Муқаддас Китоб ҳақида маълумот берган ёзувчи ўз ўқувчисига ё ҳеч қандай саволга ўрин қолдирмайдиган шундай қисқа ҳукм билан кифояланади, ёхуд бу ҳукмни билдиргандан кейин ўқувчининг кўзини очиш учун асл матнга, инсонлар томонидан баъзи тафсилотлар қўшилган бўлиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантиради. Фақат шу билан бирга, мунозарали хусусларнинг, умумий "ҳақиқат"ни ўзгартира олмаслигини таъкидламоқчи бўлади. Черков авторитети бу "ҳақиқат"ни ҳимоя қилади.
Бу мавзуларда насронийларга тушунтириш ишларини олиб боришга қодир бўлган ягона ташкилот – Черков авторитетининг эса, Руҳул қуддус муҳофазаси остида эканлиги қабул этилади. Черков, IV асрдан буён мўътабар Муқаддас Китобларнинг рўйхатини эълон қилган ва Канон деб аталган бу рўйхат Флоренс (1441), Тренте (1546) ва Ватикан-I (1870) томонидан эътироф этилган. Папаликнинг бир қанча фатволаридан кейин энг охирги консил – Ватикан-II консили ҳам уч йил (1962-65) олиб борган ишларининг натижаси сифатида ваҳий масаласида муҳим бир матнни эълон қилган. Муқаддас Китоб ўқувчиларининг аксарият қисми, унинг янги нашрларининг орасида ана шу тасалли берувчи маълумотларни топиш билан кифояланади, у ҳақда тортишишни хаёлига ҳам келтирмайди. Дин одамлари томонидан ёзилиб, кенг халқ оммасига мўлжалланмаган асарларда ҳам ушбу китоблар ҳақидаги ихтилофлар жуда ҳам жиддий эканлигидан далолат беради.
Мисол учун Муқаддас Китобнинг франсузча таржимасига қараладиган бўлса, бутунлай бошқача манзара кўзга ташланади. Янги Аҳдга ўхшаб, Эски Аҳдда ҳам шарҳ ёзилганлар томонидан яширилмаган, муаммо ва эътирозларга сабаб бўлгувчи унсурларнинг борлиги маълум бўлади. Имкон қадар холислик билан ёндашилган айрим таҳлилларда ҳам баъзи очиқ-ойдин маълумотларни топишимиз мумкин. Профессор Эдмонд Якобнинг "Эски Аҳд" китоби ана шундай маънбалардан биридир. Бу китоб, бизга мукаммал уммий маълумотларни беради. Эдмонд Якобнинг ҳам таъкидлаб ўтгани каби, кўпчилик ўқувчилар бошида битта эмас, бир нечта матннинг бўлганлигидан бехабардирлар. Милоддан олдинги III асрларда камида уч хил ибронийча Муқаддас Китоб матни бор эди.
"Массоретик"матни, ундан қисман таржима қилинган юнонча матн ҳамда Самирия Тавроти. Агар қўлимизда матннинг ҳар уч шакли ҳам бўлганида эди, солиштириб кўриш имкони туғилар ва балки асл матннинг қандай эканлиги тўғрисида хулоса чиқариш мумкин бўлар эди. Бироқ, афсуски, бу ҳақда ҳеч нарса билмаймиз. Насронийликдан олдинги бир даврдан қолган Қумрон ғоридаги қувурлар, классик матндан фарқли бўлган, милоддан кейинги II асрга оид "ўн амр"ни ўз ичига олган бир папирус – (Нил соҳилларида ўсадиган бир гул) ва милоддан кейинги V асрга тегишли баъзи парчаларни ҳисобга олмаганда, Муқаддас Китобнинг бизга маълум бўлган энг эски ибронийча матни милоддан кейинги IX асрга тааллуқлидир. Септанте матни юнон тилига қилинган илк таржима бўлиши мумкин. Милоддан олдинги III асрга тегишли бўлган бу таржима, Искандария яҳудийлари томонидан қилинган. Янги Аҳд муаллифлари ҳам кейинчалик шу матнни асос қилиб оладилар. Бу матн милоддан олдинги VII асргача ягона авторитет сифатида қабул қилиниб келинади. Насроний оламида умумият-ла қўлланилган асосий юнонча матнлар, Ватиканда "Кодекс Ватиканус" ҳамда Лондон "Бритш Музеум"да "Кодекс Синаитикус" номлари остида муҳофаза қилинган ёзмалар бўлиб, ҳар иккиси ҳам милоддан кейинги IV асрга тегишлидир. Ст. Яром, милоддан кейинги V-асрнинг бошида, ибронийча матнларга асосланиб, лотинча бир матн яратган. Бу нусҳа, кейинчалик, VII асрда дунёнинг ҳар тарафига ёйилиб кетганидан кейин "Вулгейт" ”Вулгейт” – бу сўз лотинчада "ёйилган нусха" маъносини англатади. Номи билан атала бошланади. Шу ўринда арамча ҳамда сурёнийча таржималарни ҳам эслатиб ўтмоқчимиз. Бу таржималар, мутахассисларга, мавжуд матнларни бир-бирига солиштириб, "ўрта матн" яратиш имконини берган. Ибронийча, юнонча, латинча, сурёнийча, арамча ва ҳатто арабча матнлар ҳам ёнма-ён жойлаштирилган мажмуалар тайёрланган. Уэлтоннинг машҳур "Библия"си (Лондон – 1657) ана шундай мажмуалардан биридир. Фикримизни тугаллаш учун шуни ҳам илова қилмоқчимизки, турли насроний черковларининг Муқаддас Китоб ҳақидаги тасаввурлари турлича бўлганидан, улар қабул қилган китоблар ҳам бир-биридан фарқ қилади. Бу черковлар, бугунгача битта тилдаги у ёки бу таржима ҳақида, бир хил фикрга эга эмаслар. Яъни битта тилда гаплашадиган турли хил мазҳабдан бўлган инсонлар, айни таржимани эмас, мазҳабларидан келиб чиқиб қилинган бошқа-бошқа таржималарни ўқийдилар. Бир қанча католик ва протестант мутахассислари томонидан қилинган ва тугалланиш арафасида турган окуменик таржималардан муштарак бир матн дунёга келса, ажаб эмас. Шундай қилиб, Эски Аҳд матнида, инсонлар томонидан қўшиб-чатилган нарсалар ниҳоятда кўп. Бир нусхадан бошқа бир нусхага, бир таржимадан иккинчи бир таржимага воқеъ бўлган хатоликлар, икки минг йилдан кўпроқ бир давр мобайнида, асл матннинг қанчалик бузилганлигини кўрсатади.