НАБАВИЙ КИТОБЛАР

Ҳазрати Мусо, Самуэл, Элис ёки Элисее каби таълимотлар, бошқа китобларда билдирилган илк буюк пайғамбарлардан ташқари, кўпгина пайғамбарларнинг Эски Аҳддаги даъват ва ўгитлари "Набавий китоблар" номи остида жамланган.
Набавий китоблар, м. о. VIII-II-асрларни ўз ичига олади. М. о. VIII-асрда Амос, Хошиа, Ишая ва Миканинг китоблари бор эди. Биринчиси – жамиятдаги зулмга қарши чиқиши, иккинчиси эса, (бир илоҳий фоҳишага уйланишга мажбур бўлганидан сўнгра) ўз вужудида ҳам асоратларини қолдирган диний бузилиш ва миллатининг жўнлашишидан азоб чекан Тангри тимсоли билан машҳурдир. "Ишая" сиёсий тарихга ўхшайди: қироллардан ҳам баланд бир шахсият сифатида у ҳамма нарсага ҳоким; у ҳашамат пайғамбаридир. Унинг шахсий асарларига ўз яқинлари томонидан ёзилган таълимотлари ҳам илова қилинади ва бу ҳол м. о. III-асргача давом этади.
Гуноҳларга қарши эътирозлар, Тангрининг ҳукмларидан қўрқиш, сургун жараёнида озодлик муждасинибилдириш, яҳудийларнинг кун келиб, Фаластинга қайтажакларини эълон қилиш ва ҳ. к. Шубҳасиз, иккинчи ва учинчи "Ишая"даги бу пайғамбарона хавотирнинг замирида сиёсий бир хавотир ҳам ётибди. Ишаянинг замондоши бўлган Миканинг таблиғи ҳам худди шу фикрларга асосланган.
М. о. VII-асрда Тесфаня, Яремя, Наҳум ва Хабаккук, ўз таблиғлари билан шуҳрат қозонадилар. Яремя охирида шаҳид бўлади. Унинг асарлари кейинчалик Барук томонидан жамланади. Эҳтимол, Ламентасионсларнинг муаллифи ҳам шудир. М. о. VI-асрнинг бошларидаги Бобил асорати кўплаб пайғамбарона ташаббусларга сабаб бўлди. Шулардан бири бўлган Хезекиэл "қардошларига тасалли берувчи " унвони билан шуҳрат қозонган. Унинг кашф ва кароматлари машҳурдир. Абдиас китоби, ишғол остидаги Қуддуснинг бахтсизликлари ҳақида ҳикоя қилади. М. о. 538-йилгача давом этган асоратдан кейин, пайғамбарона фаолиятлар Хаггай ва Закариё тимсолида Ибодатхонани янгидан бино қилишни мақсад қилиб олган эди. Бу тугугунидан кейин Малаки имзоси билан берилган ёзувлар, руҳоний моҳиятдаги турли хил асарларни ўз ичига олади.
Савол туғилади: Нима учун Эски Аҳд Юнуснинг китоби бўлган "Набавий китоблар"га киритилган? Юнус, илоҳий иродага истаб-истамай бўйин эгишни ифода этган бир ҳикоядир.
Уч тилда (ибронийча, арамча ва юнонча) ёзилган Даниэл, насроний муфассирларининг фикрича, тарихий нуқтаи назардан "ташвишли" бир "Қиёмат аломатлари" китобидир. Бу ҳойнаҳой, м. о. II-аср, Маккабе даврига оид бир асар бўлса керак. Муаллиф, "паришонликнинг даҳшатини" ҳис қилган юртдошларини (уларнинг эътиқодларини асраш учун) саломат замонининг яқин эканига ишонтирмоқчи бўлганга ўхшайди (Е. Якоб)